طراحی بیوفیلیک یک رویکرد طراحی است که بر مبنای آن، با توجه به رابطه انسان و طبیعت، محیط‌هایی سازگار با طبیعت ایجاد می‌شود. در این رویکرد از عناصر طبیعی مثل نور، آب، گیاهان، حیوانات و مواد طبیعی برای بهبود سلامت، خلاقیت و رفاه انسان استفاده می‌شود.
مفهوم طراحی یا معماری بیوفیلیک در ایران به عنوان یک جریان نوین در حال توسعه است و در سال‌های اخیر، برخی از پروژه‌های معماری با استفاده از این رویکرد طراحی شده‌اند.
در این مقاله از مجله مبلمان اداری الوند، قصد داریم اصول معماری بیوفیلیک را بررسی کرده و برخی از نمونه‌های موفق که در ایران اجرا شده‌اند را معرفی کنیم.
طراحی بیوفیلیک چیست؟
طراحی بیوفیلیک تلاش می‌کند تا محیط‌هایی سازگار با طبیعت را ایجاد کند. این رویکرد براساس فرضیه بیوفیلی شکل گرفته است. فرضیه بیوفیلی یک نظریه روانشناختی است که توسط زیست‌شناس معروف ادوارد ویلسون مطرح شده است. براساس این فرضیه، انسان به صورت ذاتی به تماس با طبیعت و موجودات زنده علاقه و نیاز دارد.
به عقیده ادوارد ویلسون، تماس با طبیعت باعث بهبود روحیه، سلامت و رفاه افراد می‌شود. این فرضیه بیان می‌کند که انسان در طول تکامل خود در محیط‌های طبیعی زندگی کرده است و به همین خاطر ژن‌های او نیز برای تعامل با طبیعت ساخته شده‌اند.
بنابراین جدا شدن از طبیعت باعث اختلال در تعادل روانی و جسمی او خواهد شد. شما می‌توانید از این رویکرد برای طراحی اتاق استراحت اداری و دیگر بخش‌های دفتر کار خودتان هم استفاده کنید.
در طراحی بیوفیلیک با استفاده از عناصر طبیعی، فضاهای داخلی و خارجی به صورتی طراحی می‌شوند که احساس حضور در طبیعت در انسان برانگیخته شود.
طراحی بیوفیلیک دارای سه دسته اصلی است:
- الگوهای طبیعت در فضا
- الگوهای تجربه طبیعت در فضا
- الگوهای تجربه فضای زنده
الگوهای طبیعت در فضا شامل استفاده از شکل‌ها، رنگ‌ها، بافت‌ها و الگوهای الهام گرفته از طبیعت در طراحی فضاهای مختلف مانند دکوراسیون اتاق مدیریت است. الگوهای تجربه طبیعت در فضا نیز شامل استفاده از عناصر حساس مثل نور، صدا، باد، حرارت و رطوبت در طراحی است. الگوهای تجربه فضای زنده نیز استفاده از عناصر پویا و تعاملی مانند گیاهان، حیوانات، آب و آتش در فضای طراحی را شامل می‌شود.
هدف از استفاده از این الگوها این است که فضا به شکلی طراحی شود که احساسات، خلاقیت و خوش‌بینی انسان را تقویت کنند.
چرا طراحی بیوفیلیک به وجود آمده است؟
طراحی بیوفیلیک به عنوان یک پاسخ به گسترش شهرنشینی، صنعتی‌شدن و تخریب محیط‌زیست که باعث دوری انسان از طبیعت شده است، گسترش یافته است. طراحی بیوفیلیک قصد دارد تعادل و هماهنگی بین انسان و طبیعت را با استفاده از عناصر، الگوها و فرآیندهای طبیعی در طراحی فضاهای داخلی و خارجی افزایش دهد. یک سازه منطبق با مفهوم بیوفیلیک، در واقع منعکس‌کننده گرایش و نیاز ذاتی انسان به تماس با طبیعت است.
طراحی بیوفیلیک از چه زمانی به وجود آمده است؟
در همین مطلب گفتیم که طراحی بیوفیلیک یک جریان نسبتا نوین در زمینه طراحی است که در دهه ۸۰ میلادی شکل گرفت. ادوارد ویلسون این ایده را در سال ۱۹۸۴ مطرح کرد تا بازتابی از نگرانی‌های محیط‌زیستی و اجتماعی باشد که در دوران صنعتی‌شدن شهرها رواج پیدا کرده بود.
برخی از پژوهشگران و طراحان مانند استفان کلر، جودی هاید و ترسا ستین، اصول و الگوهای این نوع طراحی را توسعه دادند. این افراد نشان دادند که با استفاده از عناصر طبیعی، فضاهای داخلی و خارجی را می‌توان به گونه‌ای طراحی کرد که احساس حضور در طبیعت را در انسان برانگیزند.
جریان طراحی بیوفیلیک در سال‌های اخیر وارد ایران شده است و پروژه‌هایی مثل کتابخانه ملی ایران، پروژه پارک علم و فناوری ایران، مجتمع مسکونی آبشار و مجتمع تجاری اداری سام در تهران از جمله پروژه‌هایی هستند که با الهام از این سبک طراحی در کشورمان ساخته شده‌اند.
اصول طراحی بیوفیلیک
اصول طراحی دفتر کار بیوفیلیک به مجموعه‌ای از راهنماها و الگوها گفته می‌شود که طراح با استفاده از آن‌ها فضاهای داخلی را به شکلی طراحی می‌کند که احساس حضور در طبیعت در انسان برانگیخته می‌شود. این اصول براساس تحقیقات علمی و تجربی در حوزه‌های مختلف مثل روان‌شناسی، زیست‌شناسی، هنر و معماری تعریف شده‌اند و شامل الگوهای طبیعت در فضا و الگوهای تجربه طبیعت در فضا تقسیم می‌شوند.
الگوهای طبیعت در فضا به استفاده از شکل‌ها، رنگ‌ها، بافت‌ها و الگوهای الهام گرفته از طبیعت در فضای طراحی گفته می‌شود. استفاده از این الگوها باعث می‌شود که فضای طراحی شده با زبان طبیعت همگام باشد و احساس هم‌خوانی با طبیعت در انسان به وجود بیاید. این الگوها شامل الگوهای نظم‌یافته (هندسه، تناسب، تقارن و تکرار)، الگوهای نامنظم (مانند تغییرات، تفاوت‌ها، عدم تقارن و تصادف)، الگوهای پوسته‌ای (لایه‌بندی، حفره‌ها، شکاف‌ها و…) و الگوهای حرکت (جریان، چرخش، جهش و…) هستند.
الگوهای تجربه در طبیعت نیز شامل استفاده از عناصر حساس مثل نور، صدا، باد، حرارت و رطوبت در فضای طراحی خواهند بود. این الگوها کمک می‌کنند که فضای طراحی شده با احساسات انسان تعامل داشته باشد و تداعی‌کننده احساس حضور در محیط‌های زنده برای وی باشد. این الگوها نیز در دسته‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرند:
- الگوهای نور: مانند نور خورشید، نور ماه، نور ستاره‌ها و نور شمع
- الگوهای صدا: مانند صدای پرنده‌ها، صدای آب روان، صدای باد و صدای باران
- الگوهای باد: مانند باد خنک، باد گرم، نسیم و باد شدید
- الگوهای حرارت: مانند حرارت خورشید، حرارت آتش
- الگوهای رطوبت: مانند رطوبت باران، رطوبت مه، رطوبت خاک
مزایا و معایب طراحی بیوفیلیک
طراحی بیوفیلیک نیز مزایا و معایبی دارد که قبل از شروع باید در نظر گرفته شوند. مزایای طراحی بیوفیلیک به شرح زیر هستند.
- افزایش سلامت، رفاه و خلاقیت انسان: طراحی بیوفیلیک با ایجاد تماس با طبیعت، باعث کاهش استرس، اضطراب، خستگی و افسردگی افراد خواهد شد و بهبود روحیه، خوش‌بینی و شادمانی را در انسان به همراه دارد. این نوع طراحی با تحریک احساسات و تقویت تمرکز، حافظه و یادگیری باعث افزایش خلاقیت و بهره‌وری انسان می‌شود.
- حفاظت از محیط زیست: به دلیل استفاده از مواد طبیعی و بازیافت‌پذیر، کاهش مصرف انرژی و منابع طبیعی، حفظ تنوع زیستی و کاهش آلودگی محیط‌زیست، طراحی بیوفیلیک نقش موثری در کاهش اثرات منفی انسان روی محیط زیست دارد.
معایب طراحی بیوفیلیک هم شامل موارد زیر است.
- هزینه بالا: به دلیل استفاده از مواد باکیفیت و فرآیند طراحی پژوهش‌محور، طراحی بیوفیلیک باعث افزایش هزینه‌های انجام یک پروژه ساختمانی خواهد شد. به همین دلیل ممکن است گزینه مناسبی برای افرادی که بودجه کمتری دارند نباشد.
- نگهداری سخت: طراحی بیوفیلیک به دلیل اینکه از عناصر پویا و تعاملی مثل گیاهان، حیوانات، آب و آتش و… استفاده می‌کند، به نگهداری منظم و دقیق نیاز دارد. این موضوع باعث می‌شود به زمان و هزینه بیشتری برای نگهداری این فضا نیاز داشته باشید و در صورت عدم رعایت استانداردهای نگهداری، به سرعت آسیب می‌بیند.
از چه تجهیزاتی برای طراحی بیوفیلیک استفاده می‌شود؟
در هر نوع محیط اداری که به افزایش رفاه حال کارکنان خود اهمیت می‌دهد، می‌توان از طراحی بیوفیلیک استفاده کرد. این موضوع شامل محیط‌های اداری مختلف مثل دفاتر کار، کلاس‌های آموزشی، کتابخانه‌ها، بیمارستان‌ها، هتل‌ها، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها می‌شود. نکته بسیار مهم، توجه به تجهیزاتی است که بر مبنای اصول بیوفیلیک طراحی شده‌اند.
بسته به نوع و مقیاس پروژه از تجهیزات مختلفی برای طراحی بیوفیلیک استفاده می‌شود. برخی از تجهیزات رایج به شرح زیر هستند:
- انوع گلدان، گل‌خانه، باغ‌های عمودی و سقفی: این تجهیزات برای کاشت گیاهان در فضاهای داخلی و خارجی استفاده می‌شوند و باعث افزایش سرسبزی فضا و تنوع زیستی آن خواهند شد.
- انواع آب‌نما، استخر، چشمه: برای اضافه کردن عنصر آب به فضا از این تجهیزات استفاده می‌شود و به افزایش زیبایی، آرامش و خنکی فضا کمک می‌کند. شما می‌توانید این تجهیزات را در ابعاد کوچک نیز تهیه کنید و آن‌ها را روی میز کار خود بگذارید.
- شمع، چراغ‌های ال‌ای‌دی و پروژکتور: برای اینکه روشنایی، رنگارنگی و حالت‌پذیری فضا افزایش پیدا کند از این تجهیزات کمک گرفته می‌شود.
- انواع پنکه، کولر، پرده و سامانه‌های هواساز: به منظور اینکه عنصر باد به فضا اضافه شود و احساس تازگی، حرکت و خنکی در محیط ایجاد شود از این وسایل استفاده می‌شود.
- پارتیشن اداری: وظیفه پارتیشن، جداسازی فضاها از یکدیگر است. در هنگام خرید پارتیشن اداری ، باید مراقب باشید تا جداسازی فضاها از یکدیگر، باعث ایجاد ناهماهنگی بین دو فضا نشود و هر دو طرف پارتیشن، براساس اصول بیوفیلیک طراحی گردد.
- بلندگو، هدفون و سامانه‌های صوتی: در صورتی که می‌خواهید در طراحی از عناصر صوتی استفاده کنید به این تجهیزات نیاز دارید. استفاده از این تجهیزات باعث افزایش شادابی، هارمونی و زنده بودن فضا خواهد شد. نکته بسیار مهم، توجه به کیفیت تجهیزات صوتی است تا صدایی رسا و استاندارد تولید کنند.
- میزهای اداری: میزهای اداری سطح زیادی از فضا را به خود اختصاص می‌دهند و بنابراین، رعایت اصول بیوفیلیک درباره میزهای اداری، بر روی حال و هوای کلی فضا بسیار تاثیرگذار است. البته باید به این نکته توجه داشته باشید که رعایت اصول بیوفیلیک در طراحی میزهای اداری، ممکن است هزینه‌های شما را به شدت افزایش دهد.
نمونه‌های موفق طراحی بیوفیلیک در ایران و جهان
با وجود اینکه طراحی بیوفیلیک یک رویکرد نسبتا جدید در معماری است اما نمونه‌های موفقی از این نوع طراحی در ایران و جهان وجود دارد. برخی از این نمونه‌ها به شرح زیر هستند:
- مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران: یکی از نمونه‌های موفق طراحی بیوفیلیک و استفاده از عناصر طبیعی در طراحی فضای شهری، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران است. در این مجموعه از آب، سنگ، گل، درخت و نور به صورت هماهنگ و هارمونیک با ساختمان‌های تاریخی و معماری ایرانی استفاده شده است و یک فضای زنده و دلنشین برای بازدیدکننده‌ها ایجاد شده است.
- مرکز تجاری سیتی‌سنتر آبادان (با ساختمان متروپل آبادان اشتباه نگیرید): این مرکز تجاری که در مرکز شهر آبادان قرار گرفته است، یکی دیگر از نمونه‌های موفق استفاده از طراحی بیوفیلیک در ایران به شمار می‌رود. برای طراحی این پروژه از شکل و رنگ‌بندی ماهی‌های خلیج فارس الهام گرفته شده و شاهد استفاده از سقف‌های متحرک، نمایشگاه‌های آبزی‌پروری، فضاهای سبز و نورپردازی خاص هستیم.
- پروژه قلب سبز: این پروژه در سنگاپور اجرا شده و شامل دو برج اداری و دو برج مسکونی است که با الهام از جنگل‌های بارانی منطقه طراحی شده است. در این باغ‌های عمودی، پشت بام‌های سبز، حوضچه‌های آب و پنجره‌های بزرگ به صورت گسترده استفاده شده است.
- پروژه مدرسه دولت: این پروژه در هند اجرا شده و یک مدرسه روستایی است که با استفاده از مصالح محلی و با رعایت اصول طراحی بیوفیلیک ساخته شده است. در این مدرسه شاهد استفاده از فضاهای باز، نور طبیعی، تهویه مطبوع، رنگ‌های روشن و الگوهای گلی هستیم که یک محیط گرم و دوستانه را برای یادگیری کودکان به ارمغان آورده است.
سخن نهایی
طراحی بیوفیلیک یک رویکرد معماری است که هدف آن برقراری ارتباط مجدد انسان و محیط زیست در فضاهای کاری و شخصی است. این رویکرد براساس نظریه بیوفیلی شکل گرفته که بیان می‌کند انسان به صورت ذاتی به تماس با موجودات زنده علاقه و نیاز دارد.
در این نوع معماری تلاش می‌شود فضاهای مختلف با الگوبرداری از بافت، فرم، رنگ، صدا و نور طبیعی بهبود پیدا کند. طراحی بیوفیلیک مزایای متعددی برای بدن انسان دارد و باعث افزایش سلامت، رفاه و عملکرد فرد می‌شود. نمونه‌های مختلفی هم از این نوع طراحی در سطح جهان و ایران وجود دارد که نشان‌دهنده پتانسیل این متد در پاسخگویی به چالش‌های زمان حال است.
گروه مبلمان اداری الوند با بهره‌گیری از دانش متخصصان معماری داخلی، توانایی اجرای پروژه‌های معماری برمبنای اصول بیوفیلیک را دارا است. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از کارشناسان الوند مشاوره رایگان دریافت کنید.
