ارگونومی چیست؟ معرفی اهداف و انواع ارگونومی

در بازار مبلمان و به‌خصوص در چند سال اخیر، اصطلاح ارگونومی و ترکیب آن با کلماتی مثل صندلی یا میز زیاد به گوش می‌خورد. تکرار این اصطلاح، شاید این ذهنیت را ایجاد کند ارگونومی یعنی راحتی و ایمنی محصول اما برای پاسخ به سوال ارگونومی چیست ؟ لازم است ابتدا به تاریخچه، تعاریف، اصول و کاربردهای این علم نگاه کنیم و بعد، به دنبال پاسخی برای سوال مهم ارگونومی چیست باشیم.

اما به صورت خلاصه، ارگونومی علمی است که به بررسی رابطه بین انسان و محیط کار خود می‌پردازد. هدف ارگونومی این است که که به کمک طراحی مناسب باعث بهبود رفاه، ایمنی، بهره‌وری و کارآمدی انسان‌ها در محل کار و زندگی شود.

باید به این نکته توجه داشت که ارگونومی، یک علم میان‌رشته‌ای است که از دانش‌های مختلفی مانند زیست‌شناسی، روان‌شناسی، فناوری اطلاعات، طراحی صنعتی، آمار و … بهره می‌برد.

از دیگر سو، ارگونومی در زمینه‌های مختلفی کاربرد دارد که آموزش، خودرو، معماری و طراحی محصولات، تنها تعدادی از این حوزه‌ها هستند. در این مقاله از مجله الوند، در تلاشیم تا شما را به صورت اصولی با علم ارگونومی و محصولات ارگونومیک آشنا کنیم.

هدف ارگونومی

ارگونومی علم طراحی و سازماندهی محیط کار است؛ به گونه‌ای که با توجه به ویژگی‌های فیزیولوژیک، روانشناختی و اجتماعی انسان، بهبود عملکرد، رفاه و سلامت افراد را تضمین کند. هدف ارگونومی این است که با کاهش فشار، خستگی، آسیب و خطر در محل کار، به افزایش بهره‌وری، کیفیت، انطباق و رضایت کارکنان کمک نماید.

برای دست‌یابی به هدف ارگونومی، لازم است که عوامل زیر را در نظر گرفت.

• طراحی فضای کار: شامل ابعاد، شکل، رنگ، نور، صدا، دما و تهویه محل
• طراحی تجهیزات و ابزار: شامل ابعاد، وزن، قابلیت جابه‌جایی، قابلیت تعمیر و نگهداری، قابلیت کنترل و تنظیم و قابلیت اطلاع‌رسانی تجهیزات و ابزار
• طراحی فعالیت‌های کار: شامل مشخص‌کردن وظایف، تقسیم‌بندی زمان، دفعات تکرار، سطح پیچیدگی، سطح خلاقیت، سطح مسئولیت و اختیارات و سطح همکاری و تعامل با دیگران
• طراحی سازمان: شامل تعریف اهداف، استراتژی‌ها، ساختار‌ها، فرآیندها، قوانین و مقررات، سبک‌های رهبری و فرهنگ سازمان

به طور خلاصه، هدف ارگونومی این است که با درک نقاط قوت و ضعف انسان در محل کار و با هماهنگ‌سازی عوامل محیط کار مانند میز ارگونومیک، صندلی ارگونومیک و… با نظام انسان-ماشین، به بهینه‌سازی عملکرد سازمان بپردازد.

الوند یکی از برندهایی است که امروزه در زمینه تولید و عرضه انواع مبلمان ارگونومیک فعالیت می‌کند. برای مشاهده انواع مدل صندلی الوند به روی لینک کلیک کنید.

تاریخچه به وجود آمدن ارگونومی

ممکن است بپرسید تاریخچه به وجود آمدن ارگونومی در محیط کار چیست ؟ در پاسخ باید گفت ارگونومی رابطه دیرینه‌ای با تاریخ بشر دارد. از زمان باستان، انسان‌ها سعی کرده‌اند تا با استفاده از دانش و تجربه خود، ابزار و تجهیزات مناسب برای کار خود بسازند.

برای مثال، گونه انسان اولیه استرالوپیتکوس پرومتئوس یا پا کوچک ، ۲٫۵ میلیون سال پیش، سنگ‌های مختلف را به عنوان ابزار دستی استفاده می‌کرد و بین آن‌ها تفاوت قائل می‌شد. در تمدن یونان باستان در قرن پنجم قبل از میلاد، از اصول ارگونومی در طراحی محصولات، مشاغل و محيط كار بهره می‌بردند.

بقراط؛ پزشک چیره دست یونانی نحوه طراحي محل كار جراح را تشريح كرده است. سلسله‌های پادشاهی باستانی مصر نیز ابزار و تجهیزات خانگی را با رعایت اصول ارگونومیک ساخته‌اند. کلمه ارگونومی نیز یک عبارت یونانی است که از دو واژه ارگو به معنی کار و نوموس به معنی طبیعی به‌دست آمده که در ترکیب با یکدیگر معنای قوانین طبیعی کار را می‌دهد.

ارگونومی به عنوان یک علم مدرن، در قرن نوزدهم شکل گرفت. در سال ۱۸۵۷، دانشمند لهستانی وجیسج جاسترزبوسکی، اصطلاح ارگونومی را در مقاله‌ای با عنوان «پیرامون ارگونومی: علم کار، بر اساس واقعیات به دست آمده از علم طبیعت» به کار برد.

در سال ۱۸۵۸، محقق فرانسوی ژان گوستاو کورل سونوئیل، از همین کلمه با معنای کمی متفاوت‌تر استفاده کرد. در سال ۱۹۴۹، روانشناس انگلیسی هایول مورل، در جلسه‌ای با دریاسالاران انگلستان، این کلمه را به زبان انگلیسی وارد کرد و منجر به پایه‌گذاری انجمن ارگونومی شد.

طی جنگ جهانی دوم، گروه‌های مختلفی از روانشناسان، مهندسان، مردم شناسان و فیزیولوژیست‌ها گردهم آمدند تا مسائل طراحي و آموزشي را حل و فصل نمایند. در آن زمان، از عبارت مهندسي عوامل انساني برای مفاهیم مرتبط با کار و انسان استفاده می‌شد و هنوز اصطلاح ارگونومی فراگیر نشده بود. هم‌زمان با رشد ارگونومي، انجمن‌هاي حمايت‌كننده نيز پا گرفته و با گذشت زمان، گسترش يافتند.

چرا باید به ارگونومی اهمیت بدهیم؟

ارگونومی هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و با کاهش عوامل خطر زا، می‌تواند از بروز آسیب‌های اسکلتی-عضلانی جلوگیری کند. این آسیب‌ها حدود ۳۳ درصد هزینه‌های بیمه کارگران را تشکیل می‌دهند. همچنین، هزینه‌های غیرمستقیم ممکن است تا بیست برابر هزینه‌های مستقیم یک آسیب باشد.

برخی از نتایج تحقیقات نشان داده‌اند که با بهبود شرایط ارگونومی، می‌توانید:

• ۵۹ درصد کاهش در تعداد آسیب‌های اسکلتی-عضلانی داشته باشید.
• ۶۵ درصد کاهش در نرخ شیوع آسیب‌های اسکلتی-عضلانی داشته باشید.
• ۷۵ درصد کاهش در روزهای غایب شدن از کار داشته باشید.
• ۵۳ درصد کاهش در روزهای محدود شدن فعالیت داشته باشید.
• ۶۸ درصد کاهش در هزینه‌های بیمه کارگران داشته باشید.
• ۳۹ درصد کاهش در هزینه هر شکایت داشته باشید.
• ۴۳ درصد کاهش در هزینه نیروی انسانی داشته باشید.

بهترین راه‌حل‌های ارگونومی، معمولا بهبود بهره‌وری را به همراه دارند. با طراحی یک شغل به گونه‌ای که حالت بدن مناسب، تلاش کمتر، حرکات کمتر و ارتفاع و فاصله مطلوب را فراهم کند، ایستگاه کار بهینه می‌شود. بعضی از نتایج تحقیقات نشان داده‌اند که با بهبود شرایط ارگونومی، می‌توانید تا 25 درصد افزایش در بهره‌وری داشته باشید.

ارگونومی بهبود کیفیت را ایجاد می‌کند. ارگونومی نامناسب منجر به کارکنان خسته و ناراضی می‌شود که کار را به درستی انجام نمی‌دهند. وقتی شغل برای کارکنان بسیار سخت و خسته کننده باشد، ممکن است آن‌ها کار را آن‌طور که آموزش دیده‌اند، انجام ندهند. برای مثال، یک کارمند ممکن است به دلیل نیاز به نیروی زیاد، یک پیچ را به اندازه کافی محکم نکند که می‌تواند باعث مشکل در کیفیت محصول شود.

ارگونومی با پاسخگوئی به نیازهای جسمانی و روانی کارکنان، سلامت و رفاه را تقویت می‌کند. این باعث می‌شود کارکنان حس خوبی داشته باشند و خلاقیت بیشتری از خود بروز دهند، در عین حال، خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های حرفه‌ای را کاهش دهد.

بیماری‌های ناشی از عدم رعایت ارگونومی

بیماری‌های حرفه‌ای ناشی از عدم رعایت ارگونومی، بیماری‌هایی هستند که به دلیل ناسازگاری بین انسان و شرایط کاری او به وجود می‌آیند. این بیماری‌ها معمولا باعث آسیب‌های اسکلتی-عضلانی می‌شوند که ممکن است منجر به درد، التهاب، تورم، کوفتگی، سفتی، کاهش تحرک، نقص عملکرد و کاهش کیفیت زندگی شوند. برخی از شایع‌ترین بیماری‌های حرفه‌ای ناشی از عدم رعایت ارگونومی عبارتند از:

• سندروم تونل کارپال

 یک بیماری عصبی است که در آن فشار بر روی عصب مچ دست وارد می‌شود. این بیماری باعث احساس سوزش، درد، خارش، ضعف در انگشتان و مچ دست می‌شود. علت شایع این بیماری استفاده زیاد و تکراری از دست و مچ دست در حالت خمیده یا فشرده است. برای مثال، کار با صفحه کلید، ماوس، تلفن همراه یا دیگر ابزار دستی.

• سندروم گردن-کتف-بازو

یک بیماری عضلانی است که در آن درد، سفتی و التهاب در منطقه گردن، شانه و بازو رخ می‌دهد. علت شایع این بیماری حالت نامناسب گردن و شانه در حین کار است. برای مثال، خیره شدن به صفحه نمایش، حمل بار سنگین یا نگه داشتن تلفن با گوش. استفاده از صندلی ارگونومیک تاحدودی باعث جلوگیری از ابتلای شما به این بیماری‌ها خواهد شد. با مطالعه مقاله صندلی ارگونومی چیست بیشتر با قابلیت‌ها و ویژگی‌های یکی از مهم‌ترین تجهیزات ارگونومیک آشنا خواهید شد.

• سندروم لوله بازو

یک بیماری عصبی-عضلانی است که در آن فشار بر روی عصب بازو وارد می‌شود. این بیماری باعث می‌شود که احساس سوزش، درد یا ضعف در بازو، آرنج و ساعد دست حس شود. علت شایع این بيماري استفاده زياد و مکرر از بازو و آرنج در حالت خمیده يا فشرده است. برای مثال، کار با صفحه کلید، ماوس، تلفن همراه يا…

آشنایی با انواع ارگونومی

• ارگونومی فیزیکی

این نوع ارگونومی به خصوصیات آناتومیک، فیزیولوژیک و بیومکانیک انسان در رابطه با فعالیت‌های بدنی مربوط می‌شود. این شاخه به طراحی محصولات، تجهیزات، مبلمان، لباس و دستگاه‌های مناسب با توانایی‌ها و محدودیت‌های بدن انسان پرداخته است. برخی از عناصر مورد توجه در این شاخه عبارتند از حالت صحیح بدن، فشار، حرکات تکراری، حالت ایستای بدن و نحوه برخورد با عوامل محیطی مانند صدا، گرما، سرما و رطوبت.

• ارگونومی شناختی

 این نوع ارگونومی به خصوصیات شناختی و روان‌شناسانه انسان در رابطه با فعالیت‌های ذهنی مربوط می‌شود. این شاخه به طراحی سامانه‌های مرتبط با تفکر، حافظه، بینایی و تصمیم‌گیری پرداخته است.

• ارگونومي سازمانی

 اين نوع ارگونومي به خصوصيات سازماني و فردي در رابطه با فعاليت‌های گروهي مربوط مي‌شود. اين شاخه به طراحي سامانه‌های مرتبط با هدف‌ها، ساختار، فرهنگ، ارتباطات، همكاري و رهبري پرداخته است. برخي از عناصر مورد توجه در اين شاخه عبارتند از: طراحي شغل، تعادل كار و زندگي، سلامت سازماني، مشاركت كاركنان، مديريت تغيير و يادگيري سازماني.

• ارگونومی خلاقیت

 این نوع ارگونومی به خصوصیات خلاقیت و نوآوری در رابطه با فعالیت‌های هنری و علمی مربوط می‌شود. این شاخه به طراحی سامانه‌های مناسب با تحریک، الهام، تولید و ارزیابی ایده‌های جدید می‌پردازد. برخی از عناصر مورد توجه در این شاخه عبارتند از طراحی فضای کار خلاقانه، طراحی فرآیند خلاقانه، طراحی ابزار و روش‌های خلاقانه، طراحی محصولات و خدمات خلاقانه.

ارگونومی چگونه کار می‌کند؟

ارگونومی با تحلیل نقاط قوت و ضعف، نیازها و خواسته‌های انسان‌ها در رابطه با محیط کار یا محصولات، سعی می‌کند تا آن‌ها را به گونه‌ای طراحی یا تغییر دهد که بتواند با توجه به اصول ارگونومی ، مناسب‌ترین حالت را برای افراد فراهم کند.

برای مثال، ارگونومی بر روی ابعاد چیدمان صندلی، مبل، میز، صفحه کلید، مانیتور، دستگیره، دسته و… نظارت دارد. همچنین بر روی شاخص‌های مرتبط با تغییر رنگ، نور، صدا، دما، رطوبت و… در محیط دخالت می‌کند. هدف از این تغییرات این است که بتوان رضایت، آسایش، راحتی، سلامت و ایمنی افراد را در حین کار یا استفاده از محصولات بالا برد و در نتیجه بهره‌وری و کارآمدی آن‌ها را نیز افزایش داد.

برای دست‌یابی به این هدف، ارگونومیست‌ها (کسانی که در زمینه ارگونومی فعال هستند) باید با استفاده از روش‌های علمی و آزمایشگاهی، داده‌های مورد نظر خود را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل کنند. برخی از روش‌های استفاده شده در این زمینه عبارتند از: مشاهده و بررسی رفتار و عکس‌العمل افراد در شرایط خاص، تدوین پرسش‌نامه و مصاحبه با افراد برای شناسایی نظرات و تجارب آن‌ها، آزمایش و سنجش عملکرد و پاسخ فیزیولوژیک و شناختی افراد در قبال تحریکات مختلف.

با استفاده از داده‌های به دست آمده، ارگونومیست‌ها سپس سعی می‌کنند تا راه حل‌های مناسب را برای بهبود و بهینه‌سازی رابطه بین انسان و محیط کار یا محصولات ارائه دهند.

چه علومی به وجود آورنده ارگونومی هستند؟

ارگونومی یک علم ترکیبی است که از چندین شاخه علمی مانند روان‌شناسی، فیزیولوژی، آناتومی، مهندسی، طراحی صنعتی و آمار بهره می‌برد. این علوم به ارگونومی کمک می‌کنند تا انسان و محیط کار را بهتر بشناسد و بهینه‌سازی کند.

برای مثال، روانشناسی شناختی به ارگونومی کمک می‌کند تا عملکرد حافظه، توجه، یادگیری و تصمیم‌گیری انسان را در محیط کار بررسی کند. فیزیولوژی به ارگونومی کمک می‌کند تا سلامت و رفاه انسان را در برابر عوامل استرس‌زا مانند دما، نور، صدا و ویبراسیون را ارزیابی کند.

نقش علم آناتومی در ارگونومی مربوط به شناخت ساختار و حرکت بدن انسان است تا ابزار و تجهیزات مناسب با ابعاد بدن انسان تولید شود. مهندسی نیز به ارگونومی کمک می‌کند تا سامانه‌های پیچیده و تعاملات بین اجزای آنها را طراحی و بهبود بخشد.

طراحی صنعتی با رعایت اصول ارگونومی باعث می‌شود تا محصولاتی زیبا، کاربردپذیر و خلاقانه با در نظر گرفتن نظرات و نیازهای جسمی و روانی کاربران خلق شود. به‌عنوان مثال، با طراحی یک صندلی ارگونومیک، ضمن رعایت اصول زیبایی‌شناسی، طراح باید مراقب اعضای حساس بدن کاربران مانند کمر باشد. در این رابطه می‌توانید مقاله نحوه درست نشستن برای دیسک کمر را مطالعه کنید.

در نهایت آمار به ارگونومی کمک می‌کند تا داده‌های جمع‌آوری شده را تجزیه و تحلیل کند و استدلال‌های قابل اطمینان را برای حل مسائل ارائه دهد.

ارگونومی چه کاربردهایی دارد؟

ارگونومی کاربردهای متعدد و متنوعی در زمینه‌های مختلف دارد. برخی از این کاربردها عبارتند از:

• طراحی صندلی‌ها، مبل‌ها، تخت‌ها و سایر لوازم خانگی که با توجه به ابعاد بدنی، حالت نشستن و خوابیدن و راحتی افراد ساخته می‌شوند.
• طراحی دستگاه‌های الکترونیکی مانند کامپیوتر، موبایل، تلویزیون و سایر لوازم جانبی که با توجه به نحوه استفاده، چشم، گوش، دست و سایر اعضای بدن افراد طراحی می‌شوند.
• طراحی فضای کار مانند دفاتر، کارخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و سایر مکان‌های شغلی که با توجه به نوع فعالیت، شرایط روانی، فشار شغلی، نور، صدا، دما و سایر عوامل محیطی ایجاد می‌شوند.
• طراحی خودرو‌ها، هواپیما‌ها، قطار‌ها و سایر وسایل نقلیه که با توجه به نقش راننده یا سرنشین، عملکرد، امنیت، راندمان و سایر جنبه‌های فنی تولید می‌شوند.
• طراحی لباس‌ها، کفش‌ها، کلاه‌ها و سایر پوشاک که با توجه به شکل بدن، حالت حرکت و سلیقه افراد طراحی می‌شوند.

جمع‌بندی

به طور کلی در پاسخ به سوال ارگونومی چیست می‌توان گفت علمی است که به بررسی رابطه بین انسان و محیط کار خود می‌پردازد. این علم، موضوع بسیار مهمی در بحث راندمان کار و راحتی انسان در محیط کار و منزل به شمار می‌رود. البته ارگونومی تنها به این دو مکان ختم نمی‌شود و می‌توان در جاهای دیگر مانند وسایل نقلیه، مکان‌های عمومی مانند پارک‌ها، سینماها و… نیز از ارگونومی استفاده کرد.

در این مطلب از مجله الوند در مورد ارگونومی و انواع تجهیزات ارگونومیک صحبت کردیم. امیدواریم که اطلاعات این مقاله بتواند در تجربه یک خرید مطمئن به شما کمک نماید. همچنین شما می‌توانید با مراجعه به یک فروشگاه اینترنتی مبلمان اداری ، انواع تجهیزات اداری ارگونومیک را به‌سادگی بررسی و بهترین گزینه را خریداری نمایید.