استاندارد فضای اداری بر هر فرد یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در بهرهوری سازمان‌ها و سلامت روان کارمندان است. در طراحی یک فضای کاری حرفه‌ای، تنها خرید میز و صندلی اداری کافی نیست؛ بلکه باید به سرانه فضای اختصاص‌یافته برای هر فرد، فضای مشاع، نوع فعالیت، چیدمان مبلمان اداری و اصول ارگونومی توجه ویژه‌ای داشت. اگر فضای کافی و استاندارد در اختیار کارمند قرار نگیرد، نه‌تنها عملکرد او کاهش پیدا می‌کند، بلکه با گذشت زمان، آسیب‌های جسمی و فرسودگی شغلی نیز پدیدار میشود. این مقاله با هدف بررسی دقیق استاندارد فضای اداری بر هر فرد نوشته شده و به شما کمک می‌کند بدانید در هر نوع دفتر کاری چه مقدار فضا نیاز است، چه عواملی بر سرانه تأثیر دارد، و چگونه می‌توان محیطی حرفه‌ای و اصولی طراحی کرد.
استاندارد فضای اداری
یک فضای کاری استاندارد باعث بهبود بهرهوری میشود و همچنین سلامت روان و افزایش خلاقیت کارکنان را به دنبال دارد. شاید استانداردهایی که در یک فضای اداری رعایت میشود کاملاً ملموس نباشد، اما احساس راحتی را در کارمندان ایجاد می‌کند و باعث میشود که آنها از کار کردن در این فضا لذت کافی ببرند.
به‌خصوص در سازمان‌ها و اداراتی که کارهای سخت بر روی دوش کارکنان قرار دارد، استانداردسازی فضا میتواند از بروز بسیاری از مشکلات برای کارمندان جلوگیری کند.
مدل‌های مختلفی برای استانداردهای فضای اداری تعریف شده که مهم‌ترین آنها استانداردسازی ایزو نام دارد. بر اساس این استاندارد، قوانین فضای کاری که باید رعایت شوند به صورت زیر است:
- حداقل مقدار فضای اداری برای هر نفر برابر با 11 مترمکعب در نظر گرفته شده است. توجه کنید که این مقدار حداقلی است، زیرا بعد از چیدمان وسایل و تجهیزات، این فضا برای فعالیت کارمند کافی نخواهد بود.
- اگر افرادی به صورت همزمان در یک اتاق کار می‌کنند، لازم است که تعداد آنها با اندازه و نقشه اتاق و تجهیزاتی مانند مبلمان، متناسب باشد.
- ارتفاع اتاق در مقایسه با کل آن باید مناسب باشد؛ به‌خصوص برای اتاق‌هایی که فرد بیشتر وقت خود را در آنجا می‌گذراند. در این حالت دسترسی به محل اختصاصی آنها ایمن‌تر است.
- مساحت فضای اتاق کار خالی بر تعداد کارمندان تقسیم میشود که در این حالت حداقل فضا برای هر نفر باید اندازه‌ای برابر با 11 مترمکعب داشته باشد.
- در ساختمان‌های قدیمی که ارتفاع از سقف تا کف کم است، باید موانع مشخص شود.
- زمانی که فضای اتاق برای هر کارمند محاسبه میشود، باید کل اتاق یا قسمتی از آن که بیشتر از 3 متر بلندی دارد، همان 3 متر در نظر گرفته شود.
- ایزو 6385 اعلام می‌کند که با رعایت اصول ارگونومی برای طراحی فضای اداری می‌توان شرایط راحت‌تر و بهتری را برای حضور کارکنان فراهم کرد.
استاندارد سرانه فضای اداری برای هر نفر
پارامترهای مختلفی در تعیین استاندارد فضای اداری بر هر فرد تأثیرگذار هستند و لازم است که در هر سازمان یا اداره‌ای، طراحی فضا بر اساس این استانداردها صورت بگیرد.
اگر قوانین و ضوابط در چیدمان و طراحی فضای اداری رعایت نشود، میتواند رفتوآمد کارمندان و انجام فعالیتهای آنها را مختل کند؛ به طوری که آنها بعد از مدتی احساس خستگی دارند و دیگر تمایلی به انجام فعالیتهای خود به شکل صحیح نخواهند داشت.
بر اساس استانداردهای بین‌المللی فضای مورد نیاز برای هر نفر در اداره به صورت زیر است:
نکته: ابعادی که در این قسمت بیان شده، یک مقدار حداقلی است و با توجه به اهداف هر سازمانی میتواند متفاوت باشد.
- مساحت 9 مترمربع
- ارتفاع 7 متر
- مساحت برای هر نفر حداقل 5 مترمربع
تقسیم‌بندی فضای 5 مترمربع برای هر کارمند به صورت زیر انجام میشود:
- فضای نشستن و انجام فعالیتهای دفتری: 4 مترمربع
- فضا برای صندلی مراجعه‌کننده‌ها: 5 مترمربع
- فضا برای کمد فایل‌ها: 1 مترمربع
بررسی استانداردهای فضای کاری در هر یک از انواع دفتر کار
با توجه به فعالیت سازمان، دفترهای کاری در مدل‌های متفاوت طراحی می‌شوند. استاندارد فضای اداری بر هر فرد و حداقل فضا، از نوع دفتر کار تأثیر می‌پذیرد. در ادامه انواع دفاتر کاری و استاندارد فضاهای آنها آورده شده است:
-
دفتر پلان باز
این دفترها یک فضای بزرگ و باز را شامل می‌شوند که درون آنها هیچ‌گونه تقسیم‌بندی وجود ندارد. دفترهای پلان باز برای فعالیت گروه‌های بزرگی مناسب هستند که برای انجام کارهای خود نیازی به تمرکز بالا ندارند.
-
دفتر با پلان سلولی
در این نوع دفترها ما شاهد تقسیم‌بندی فضا به بخش‌های انفرادی و کوچک‌تر هستیم. مشاغلی که در آنها نیازی به تعامل کارمندان با یکدیگر و همین‌طور تبادل اطلاعات نباشد، دفاتر با پلان سلولی اجرا میشود.
در این نوع دفاتر برای ایجاد اتاق‌های جداگانه، از پارتیشن‌بندی فضا استفاده می‌کنند.
-
دفتر گروهی
برای مشاغلی که تعداد کارمندان زیاد است و باید کار گروهی انجام دهند، از دفاتر گروهی استفاده میشود. گروه‌های خلاق با جلسات طوفان فکری در این نوع دفاتر فعالیت می‌کنند تا تنها روی کار خود تمرکز داشته و از افراد متفرقه دور باشند. در دکوراسیون‌های این دفاتر از یکی از انواع میز کار گروهی استفاده می شود. اگر به این دسته از میزها علاقمندید، میتوانید به مطلب دیگر ما با عنوان میز کارگروهی چیست مراجعه کنید.
-
دفتر فعالیت محور
دفاتر فعالیت محور برای فعالیتهای کاری گوناگون و ایجاد فرصت‌های متنوع مناسب است. در این فضای کاری، کارمندان می‌توانند بسته به نوع وظیفه خود، محل کارشان را در طول روز جابه‌جا کنند.
استاندارد فضای اداری برای قسمت‌های مشاع
به غیر از فضاهای اختصاصی برای کارمندان یک اداره، بخش‌هایی نیز وجود دارند که در طول روز، افراد در آنها با یکدیگر در تعامل هستند و به عبارت دیگر مشاع است.
برای مثال راهروها، سرویس بهداشتی، اتاق کنفرانس و موارد دیگر، قسمت‌های مشاع یک اداره را شامل می‌شوند. استاندارد فضای اداری برای قسمت‌های مشاع به صورت زیر تعیین شده است:
- در فضای ملاقات در پلان بسته برای هر نفر 2 مترمربع فضا اختصاص داده میشود.
- فضای ملاقات کارمندان با افراد ایستاده برای هر نفر برابر با 1 مترمربع تعیین شده است.
- فضای ملاقات در پلان باز برابر هر نفر 5 مترمربع است.
- فضای اختصاص داده‌شده با وجود مبلمان و وسایل اداری، برای هر نفر برابر با 3 مترمربع است.
علاوه بر این در یک سازمان، فضاهایی هم باید برای انجام امور دیگر اختصاص داده شوند. این فضاها شامل موارد زیر می‌شوند:
- اتاق کپی
- اتاق استراحت
- کمدهای شخصی
- بایگانی
- اتاق انتظار
- انبار
- راهروها
- فضای رفتوآمد
- بوفه
🔸 جدول مقایسه‌ای: حداقل استاندارد فضای اداری در انواع دفاتر
| نوع دفتر | حداقل فضا برای هر فرد | مناسب برای چه نوع کارهایی؟ |
|---|---|---|
| پلان باز | 5 تا 6 مترمربع | تیم‌های خلاق، محیط‌های بدون نیاز به تمرکز بالا |
| پلان سلولی | 7 تا 9 مترمربع | مشاغل متمرکز، نیازمند حریم خصوصی |
| دفتر گروهی | 6 تا 8 مترمربع | کارهای تیمی و پروژه‌محور |
| فعالیت‌محور | متغیر، سیال | محیط‌های مدرن با جابجایی محل کار در طول روز |
🔸 ضوابط و استانداردهای فضای اداری
رعایت ضوابط و استانداردهای فضای اداری یکی از الزامات اصلی در طراحی محیط کاری حرفه‌ای و کارآمد است. این استانداردها باعث می‌شوند که فضای اداری به گونه‌ای طراحی شود که هم با نیازهای فیزیکی و روانی کارمندان هماهنگ باشد و هم با نوع فعالیت سازمان تطابق داشته باشد.
در این بخش، به مهم‌ترین ضوابط و مقررات مربوط به استاندارد فضای اداری بر هر فرد می‌پردازیم:
✅ ۱. حداقل مساحت برای هر نفر
بر اساس استانداردهای بین‌المللی و اصول معماری اداری:
-
حداقل مساحت مفید برای هر کارمند: بین 5 تا 9 مترمربع
-
حداقل حجم هوا در محیط کاری: 11 مترمکعب (براساس استاندارد ایزو)
-
در صورت وجود تجهیزات، فایل‌ها، و صندلی میهمان، این مقدار باید بیشتر در نظر گرفته شود.
✅ ۲. ارتفاع سقف
-
حداقل ارتفاع استاندارد برای فضاهای کاری باید حداقل 2.7 متر باشد.
-
در ساختمان‌های قدیمی یا دارای سقف‌های پایین‌تر، فضا باید به صورت ویژه پارتیشن‌بندی و تهویه شود.
✅ ۳. نورپردازی مناسب
-
استفاده از نور طبیعی (در صورت امکان) و ترکیب آن با نور مصنوعی استاندارد
-
شدت نور توصیه‌شده برای فعالیتهای اداری: 300 تا 500 لوکس
✅ ۴. تهویه و گردش هوا
-
وجود سیستم تهویه مناسب (HVAC) برای تنظیم دمای فضا بین 21 تا 25 درجه سانتی‌گراد
-
تعویض مداوم هوا برای جلوگیری از کاهش تمرکز و مشکلات تنفسی
✅ ۵. فضای مشاع
بخش‌های مشاع مانند اتاق کنفرانس، راهرو، سرویس‌ها، کمدهای بایگانی و فضای استراحت نیز باید مطابق با استاندارد طراحی شوند:
| نوع فضا | کاربری | سرانه پیشنهادی (متر مربع به ازای هر نفر) | توضیحات |
|---|---|---|---|
| ورودی و لابی | مشترک | 1.5 تا 2 | فضایی برای انتظار، معرفی برند، پذیرش |
| راهروها و مسیرهای ارتباطی | مشترک | 1.2 تا 1.5 | باید دسترسی راحت و ایمن را فراهم کند |
| سرویس‌های بهداشتی | مشترک | 0.7 تا 1 | بسته به تعداد کارکنان و مراجعه‌کننده |
| آبدارخانه یا آشپزخانه | مشترک | 1 تا 1.5 | برای استفاده عمومی و ذخیره‌سازی غذا |
✅ ۶. چیدمان و ارگونومی
-
میز کار باید با ارتفاع استاندارد بین 70 تا 75 سانتی‌متر باشد.
-
صندلی باید قابل تنظیم، با پشتی ارگونومیک و پایه چرخ‌دار باشد.
-
فاصله بین مانیتور و چشم بین 50 تا 70 سانتی‌متر توصیه میشود.
در طراحی فضای اداری نباید صرفاً به زیبایی یا تعداد کارمندان توجه کرد. رعایت ضوابط و استانداردهای فضای اداری تأثیر مستقیمی بر رضایت شغلی، کاهش استرس و افزایش بازده کاری دارد. با توجه به اینکه استاندارد فضای اداری بر هر فرد ممکن است بسته به نوع سازمان، فرهنگ کاری یا بودجه متفاوت باشد، لازم است طراحی به صورت تخصصی و با کمک مشاوران دکوراسیون انجام گیرد.
جمع‌بندی
با رعایت استاندارد فضای اداری بر هر فرد می‌توان محیط کاری را برای کارمندان به فضایی دل‌چسب و ایده‌آل تبدیل کرد تا از خستگی و فرسودگی آنها در حین انجام کار به‌خصوص فعالیتهای حرفه‌ای و سنگین، جلوگیری شود. بسته به نوع فعالیت، دفاتر اداری با فضاهای متفاوتی وجود دارند که در هرکدام باید استانداردها و اصول خاصی برای چیدمان اجزای مبلمان اداری و اختصاص دادن فضا به هر فرد رعایت شود.
ما در این مقاله، این دفاتر را معرفی کردیم و همین‌طور نحوه استانداردسازی بخش‌های مختلف یک اداره به خصوص قسمت‌های مشاع آن نیز مورد بررسی قرار دادیم، و در خرید مبلمان اداری شما را راهنمایی کردهایم.
سوالات پرتکرار درباره استاندارد فضای اداری بر هر فرد
❓سرانه استاندارد فضای اداری برای هر کارمند چقدر است؟
طبق استاندارد ایزو، حداقل 11 مترمکعب یا 5 تا 9 مترمربع مساحت برای هر فرد توصیه میشود. این مقدار بسته به نوع فعالیت میتواند بیشتر نیز باشد.
❓فضای مشاع اداری شامل چه بخش‌هایی میشود؟
راهرو، سرویس بهداشتی، اتاق جلسات، فضای استراحت، بوفه، بایگانی، اتاق کپی و فضای انتظار از جمله فضاهای مشاع هستند.
❓آیا استاندارد فضای اداری در ایران با سایر کشورها متفاوت است؟
بله. در ایران اغلب سرانه 9 مترمربع برای هر کارمند در نظر گرفته میشود، اما در کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان یا کانادا، این مقدار ممکن است تا 12 مترمربع هم برسد.
❓فضای اداری ارگونومیک چه ویژگی‌هایی دارد؟
نور مناسب، تهویه کافی، صندلی ارگونومیک، فاصله استاندارد با مانیتور، فضای ذخیره‌سازی شخصی، و فضای رفتوآمد آزاد از ویژگی‌های یک فضای ارگونومیک است.
