برنامه‌ریزی و طراحی فضای داخلی آزمایشگاه¬های صنعتی و پزشکی یکی از مهمترین پروژه‌ها برای طراحان است. فضا و کاربری آزمایشگاه با سایر مکان‌ها مانند مجتمع‌های تجاری، دفاتر اداری و آپارتمان‌ها متفاوت است. به همین علت، اصول طراحی متفاوتی هم دارد. در یک طراحی استاندارد آزمایشگاه همه تجهیزات و لوازم به صورت متعادل و منطقی در محیط آزمایشگاه قرار می‌گیرند. به‌طوری‌که ایمنی و سهولت کار در همه بخش‌ها لحاظ می‌شود. توجه به کارکردها، نیازها و اهداف قدم اصلی در طراحی آزمایشگاه است. به دلیل اهمیت این موضوع به اصول طراحی آزمایشگاه و استاندارد طراحی آزمایشگاه می‌پردازیم.
نکات مهم در طراحی اصولی آزمایشگاه
در ابتدا، لازم است طراح نکات کلیدی طراحی آزمایشگاه را بداند. بنابراین، در این بخش نکات کلیدی طراحی اصولی آزمایشگاه را به شما معرفی میکنیم. به‌‌طور کلی، آزمایشگاه‌ها به دو دسته آزمایشگاه مرطوب و خشک تقسیم میشوند. در آزمایشگاه‌های مرطوب، آزمایش‌های مربوط به شیمی و زیست انجام میشوند. به دلیل وجود باکتری‌ها و موجودات زنده بهداشت و تهویه مناسب اهمیت ویژه‌ای در این نوع آزمایشگاه دارد. آزمایشگاه خشک مخصوص آزمایش‌های فیزیک، ریاضی و مهندسی است. در این نوع آزمایشگاه به دلیل ولتاژ بالای دستگاه‌ها، جریان برق مطمئن اهمیت بالایی دارد. در ادامه همه این نکات مهم را بهصورت جداگانه توضیح خواهیم داد.
جریان الکتریکی ایمن
با توجه به اینکه در اغلب موارد پرسنل آزمایشگاه بیشتر از ساعت اداری مشغول کار هستند، تامین برق مورد نیاز اهمیت زیادی دارد. در واقع، در طراحی آزمایشگاه برق‌کشی درست و استفاده از سیستم الکتریکی قوی مهم است. برای مشخص شدن مقدار برق مورد نیاز هر وسیله جریان مورد نیاز هر کدام را در فهرستی یادداشت کرده و پشت هر وسیله قرار می‌دهند. بسیاری از طراحان ژنراتور پشتیبانی را برای بخشهای مهم آزمایشگاه لحاظ می‌کنند تا در صورت قطعی برق مشکلی به وجود نیاید.
سیستم لولهکشی
یکی از عملیات‌های اجرایی مهم در طراحی آزمایشگاه سیستم آب‌رسانی و فاضلاب است. لولهکشی آزمایشگاه باید به شکلی انجام شود که آب سالم در همه بخش‌ها قابل دسترسی باشد و این آب با مواد شیمیایی خطرناک آزمایشگاه مخلوط نشود. برای رعایت این نکات استفاده از لوله‌هایی با جنس مقاوم ضروری است. لوله‌های پلیمری گزینه مناسبی برای این امر هستند. همچنین، در اکثر آزمایشگاه‌ها اتاق تاسیسات آب اصلی وجود دارد که آب از این بخش به همه قسمت‌ها پمپ می‌شود. به یاد داشته باشید که در قسمت‌های اصلی آزمایشگاه باید دوش اضطراری و حمام قرار بگیرد. علاوه بر این، باید سیستم گرمایشی آب هم در ساختمان تعبیه شود.
تهویه مطبوع
قطعا یکی از مهمترین نکات در اصول طراحی آزمایشگاه ایجاد سیستم تهویه مناسب است. در صورتی که تهویه مناسب در فضا ایجاد نشود باکتری‌ها، قارچ‌‌ها و سلول‌های پوستی به‌راحتی در هوا پخش میشوند و روی سطوح و شیارهای بین صفحات کار قرار می‌گیرند. این اتفاق موجب آلودگی محیط کار آزمایشگاه می‌شود. همانطور که می‌دانید هر چه تعداد افراد در فضای آزمایشگاه بیشتر باشد به سیستم تهویه قوی‌تری نیاز است. بنابراین، در هنگام طراحی تهویه مناسب به تعداد پرسنل آزمایشگاه توجه داشته باشید. ویژگی‌های سیستم تهویه مطبوع آزمایشگاه شامل موارد زیر هست:
• فیلتر کردن ذرات سمی موجود در هوا بهصورت مداوم
• ثابت نگه‌داشتن رطوبت محیط
• تعویض هوا (حداقل 6 بار در هر ساعت)
بخش‌بندی اصولی آزمایشگاه
آزمایشگاه از بخشهای مختلفی تشکیل شده است. بر اساس، استاندارد طراحی آزمایشگاه بخشهای مختلف آزمایشگاه باید به‌وسیله دیوارهای سبک یا شیشه‌ای از هم جدا شوند. به‌عنوان مثال، بخش میکروب‌شناسی و قسمت نمونه‌برداری آزمایشگاه باید کاملا جدا از هم باشند. به عنوان یک طراح باید بخشهای مختلف آزمایشگاه را به‌شکلی طراحی و اجرا کنید که دسترسی به همه بخشهای آن آسان و سریع باشد. خلاقیت و نوآوری به شما کمک می‌کند تا ایده‌های جدیدی را برای این منظور به‌کار ببرید.
استانداردهای مورد نیاز در طراحی آزمایشگاه
در طراحی آزمایشگاه استاندارهای علمی، بهداشتی، معماری و مهندسی وجود دارد که باید توسط معماران و طراحان رعایت شود. رعایت این استانداردها باعث می‌شود در یک فضای محدود نیز کارایی آزمایشگاه حفظ شود. یکی از مواردی که در آزمایشگاه‌های استاندارد رعایت می‌شود مربوط به کیفیت فضا است. به عنوان مثال امکان تغییر کاربری فضا، سیستم حمل نمونه، چیدمان تجهیزات و سیستم کامپیوتری استاندارد اهمیت بالایی در طراحی فضای داخلی آزمایشگاه دارند. از جمله مزایای رعایت این استانداردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• ذخیره سرمایه
• افزایش کاربری فضا
• امکان تغییر نقشه و طرح بنا
• وجود فضای فیزیکی استاندارد برای کلیه پرسنل
اصول اساسی در طراحی آزمایشگاه
علاوه بر نکات ذکر شده، اصولی وجود دارند که باید توسط طراحان، کارشناسان و پرسنل رعایت شوند. یکی از مهمترین اصول در فضای موردنیاز برای ساخت یک آزمایشگاه، مربوط به مساحت آن است.
مساحت آزمایشگاه با توجه به تعداد آزمایش‌ها، افراد و تجهیزات تعیین می‌شود. حداقل فضای لازم برای ایجاد یک آزمایشگاه استاندارد حدود 110 متر مربع است. همچنین، ساختمان آزمایشگاه باید ویژگی‌های تاسیساتی مطلوبی داشته باشد. به عنوان مثال، کف آزمایشگاه باید قابل شست و شو باشد. به همین علت، سرامیک گزینه مناسبی برای این منظور است. همچنین، درب‌های آزمایشگاه نیز باید قابل شست و شو باشند و پنجره وجود داشته باشد. استاندارد صندلی آزمایشگاهی یکی دیگر از لوازم مهم و اصلی هر آزمایشگاه است که علاوه بر راحتی بالا باید در برابر رطوبت، مواد شیمیایی و آسیب‌های فیزیکی مقاوم باشد. سایر اصول طراحی آزمایشگاه را در ادامه بررسی میکنیم.
ایمنی آزمایشگاه
با توجه به اینکه در آزمایشگاه آزمایشات و واکنش‌های شیمیایی و الکتریکی زیادی انجام می‌شود ایمنی یک اصل اساسی در این مکان است. در استاندارد طراحی آزمایشگاه تعبیه خروجی اضطراری موجب افزایش ایمنی ساختمان می‌شود. در هنگام طراحی راهروهای خروج اضطراری حتما به عرض راهروها و زاویه پیچ‌ها دقت کنید. همچنین، راه‌های اضطراری باید نور کافی داشته باشند و توسط علامت‌ها نشانه‌گذاری شده باشند. با رعایت موارد زیر می‌توانید ایمنی آزمایشگاه را ارتقا دهید:
• نگهداری مواد شیمیایی در محفظه مخصوص
• انجام دادن آزمایشات خطرناک با تجهیزات ایمنی مخصوص
• قرار دادن کپسول آتش‌نشانی در همه بخش‌ها و راهروها
• تعبیه دوش‌های حمام در سالن اصلی آزمایشگاه
بهداشت محیط آزمایشگاه
همه سطوح و تجهیزات محیط آزمایشگاه باید بهصورت مداوم ضدعفونی شوند. همچنین، پرسنل آزمایشگاه ملزم به رعایت بهداشت در هنگام کار هستند. به منظور افزایش بهداشت محیط لازم است در هنگام طراحی فضای آزمایشگاه به مواردی دقت کنید. استفاده از متریال مناسب در صندلی آزمایشگاهی، میزها و سایر لوازم باعث میشوند سطوح آزمایشگاهی آلودگی کمتری جذب کنند و در برابر خوردگی مقاوم باشند. بهترین متریالها برای کابینت و میزهای آزمایشگاهی شامل موارد زیر می‌شود:
• بتن
• استیل
• سنگ
• لمینت پلاستیکی
نورپردازی آزمایشگاه
برای انجام برخی از آزمایش‌ها نور طبیعی کافی نیست و لازم است یک منبع نوری استاندارد در آزمایشگاه طراحی شود. برای نورپردازی آزمایشگاه می‌توانید از لامپ‌های ال ای دی(LED) استفاده کنید. همچنین، با توجه به اینکه محیط آزمایشگاه در طول زمان تغییرات زیادی می‌کند، می‌توانید از لامپ‌هایی با اتصالات جانبی استفاده کنید.
عکس 4
اهمیت تجهیزات و لوازم در طراحی آزمایشگاه
تجهیزات آزمایشگاه نقش مهمی در چیدمان و دکوراسیون فضای داخلی آزمایشگاه دارند. استفاده از لوازم استاندارد و قرار دادن آنها در بخشهای مناسب باعث طراحی آزمایشگاه مدرن‌تری می‌شود. برای انتخاب لوازم مناسب لازم است به ابعاد، جنس، کیفیت و ایمنی لوازم دقت کنید. همچنین، همانطورکه قبلا اشاره کردیم صندلی آزمایشگاهی یکی از اصلی‌ترین لوازم آزمایشگاهی است. کارکنان آزمایشگاه ساعت‌های طولانی از صندلی استفاده می‌کنند و استفاده از صندلی غیراستاندارد موجب گردن‌درد و کمردرد شدید می‌شود. ویژگی‌های یک صندلی آزمایشگاهی خوب به شرح زیر است:
• ارتفاع قابل تنظیم
• استحکام و ماندگاری
• نرمی و انعطاف‌پذیری
جمع‌بندی
در طراحی فضای داخلی آزمایشگاه اصولی وجود دارد که رعایت آنها موجب طراحی یک آزمایشگاه استاندارد و مدرن می‌شود. طراحی آزمایشگاه باید به‌گونه‌ای انجام شود که ایمنی، سهولت و کارایی در همه فضاها حفظ شود. در این مطلب، بسیاری از نکات لازم در مورد اصول طراحی آزمایشگاه را مطرح کردیم. همچنین، معیارهای استاندارد فضای آزمایشگاه، انواع صندلی اداری و تجهیزات به‌کار رفته در آن را هم بررسی کردیم. بنابراین، اگر به دنبال یک راهنمای جامع و کامل طراحی آزمایشگاه هستید؛ پیشنهاد میکنیم مطالب گفته شده را به‌دقت مطالعه کنید و یا از مشاوره کارشناسان متخصص الوند استفاده کنید.
